Lý thường kiệt
Họ Lý là “quốc tính” ông được vua Lý ban cho. Nguồn bốn liệu văn bia tại thường thờ Lý thường xuyên Kiệt, cạnh chùa Linh Xứng (huyện Hà Trung, tỉnh Thanh Hóa) do Nhữ Bá Sỹ soạn lời mang đến biết: Ông tên húy là Tuấn, “Thường Kiệt” chỉ là tên tự. Theo tác giả văn bia: “có lẽ ngày xuất thân bắt đầu dùng tự làm cho tên” (1).
Bạn đang xem: Lý thường kiệt
Cổng đền rồng thờ Lý hay Kiệt tại làng Hà Ngọc, huyện Hà Trung, Thanh Hóa.
Về quan hệ dòng họ thân Ngô Quyền và Lý hay Kiệt, trên báo Nhân dân công ty nhật, người sáng tác Tảo Trang đưa ra ý kiến: “Lý thường xuyên Kiệt chiếc dõi Ngô Quyền”, cho đời vật dụng chín (2), khi thường Kiệt vào cung đình bên Lý, mẫu họ Ngô được triều Lý dành cho nhiều sự nể trọng. Trong triều Lý, họ Ngô được bổ dụng chức vụ tương đối cao, vượt trội là tía của hiền thê Ngô Thượng được phong Thượng tướng. Theo gia phả họ Ngô (3), giả dụ tính từ bỏ viễn tổ Ngô Ngọc Đại, fan châu Ái (Thanh Hóa) ở cầm cố kỷ VII thì người anh hùng có công “phá Tống bình Chiêm” trực thuộc đời thứ 9 họ Ngô, cháu 5 đời Ngô Quyền, con cháu 3 đời sứ quân Ngô Xương Xí.
Về gia thế Lý hay Kiệt, gs Hoàng Xuân Hãn vào cuốn Lý hay Kiệt - lịch sử dân tộc ngoại giao & Tông giáo thời Lý mang lại biết: cha Lý hay Kiệt tên An Ngữ, sung chức Sùng ban lang tướng, nghỉ ngơi triều Lý. Theo gs Hoàng, hoàn toàn có thể “Sùng ban và lang tướng mạo là hàm lang tướng ở trong ban sùng chăng?”.
Khoảng năm niên hiệu Thiên Thành, đời Lý Thái Tông, An Ngữ được vương triều Lý cử đi tuần biên ở Tượng châu trực thuộc Thanh Hóa, bị bệnh và mất vào khoảng thời gian Tân hương thơm (1031). Địa danh Tượng châu sống miền núi Thanh Hóa tới lúc này chưa xác minh được. Thị trấn Thạch Thành - Thanh Hóa bây giờ có xã Thạch Tượng dẫu vậy không có tài liệu nào xác định mối tình dục giữa Thạch Tượng cùng Tượng châu.
Theo Nhữ Bá Sỹ: chị em Lý thường Kiệt chúng ta Hàn, năm 20 tuổi sinh hay Kiệt (Thuận Thiên đồ vật 10, tức năm 1019 đời vua Lý Thái Tổ), tiếp nối sinh ra hay Hiến. Bà mất năm thường xuyên Kiệt 18 tuổi (1038). Mẹ Thường Kiệt có một bạn cô. Chồng người cô này tên là Tạ Đức. Các tài liệu không cho thấy thêm thêm về bà cô này mà lại đã trailer những tin tức về Tạ Đức: “thường cho thăm và yên ủi Thường Kiệt”, “khuyên học chữ nho” sau thời điểm bố ông mất (4).
Văn bia tại đền rồng thờ Lý hay Kiệt tại xã Hà Ngọc, thị trấn Hà Trung, Thanh Hóa.
Các tư liệu ghi chép về Lý hay Kiệt không đề cập nhiều tới thê tử của ông. Chuyện Lý hay Kiệt “tự yểm” (hoạn) hợp lý là vì sao chính khiến cho các sử gia đời sau không dành riêng nhiều công sức làm biệt lập tên tuổi vk Lý thường xuyên Kiệt - chỉ chú trọng đến công tích “phá Tống bình Chiêm” của ông? Theo những nguồn tư liệu hiện gồm thì sự kiện Lý thường xuyên Kiệt vào cung với “tự yểm” ra mắt khi ông 23 tuổi. Do vậy, hôn nhân gia đình của Lý thường xuyên Kiệt chỉ rất có thể diễn ra trước lúc ông vào cung (năm 1043)
Nhữ Bá Sỹ, Hoàng Xuân Hãn nhắc đến sự việc này một bí quyết khá dè dặt với thống tuyệt nhất ở chi tiết: vk Lý thường xuyên Kiệt là Thuần Khanh, con cháu Tạ Đức. Nhữ Bá Sỹ mang đến biết: ông xã của bạn cô ruột Lý hay Kiệt là Tạ Đức rất suy nghĩ ông bắt buộc “lớn lên ông Đức răn dạy lấy cháu là Tạ Thuần Khanh” (5). Người sáng tác Hoàng Xuân Hãn theo bốn liệu của Nhữ Bá Sỹ cũng khẳng định: Tạ Đức khen Lý thường Kiệt là người có chí khí “bèn gả cháu gái là Thuần Khanh cho ông” (6).
Việc Nhữ Bá Sỹ với Hoàng Xuân Hãn không đề cập đến bé của Lý thường Kiệt nhiều năng lực do ông không tồn tại người nối dõi. Theo lẽ thông thường, sau khi Lý hay Kiệt qua đời, “tước hầu” và ân sủng “hưởng lộc vạn hộ sống vùng khu đất Việt Thường” sẽ tiến hành truyền cho con trai hay chí ít nhỏ Lý hay Kiệt cũng được nhà nước quân công ty đương thời trọng dụng, tuy nhiên người thừa kế ân sủng đó lại là em trai ông - căn cứ vào chi tiết vua Lý mang đến Thường Hiến “nối tước đoạt hầu”.
Nguồn sử liệu gia phả bắt đầu phát hiện tại ở Thanh Hóa đã cho biết thêm thêm thông tin về vợ con Lý thường xuyên Kiệt: ông có tương đối nhiều vợ. Tộc phả họ Ngô cho biết: Lý thường Kiệt sẽ lấy vk năm 16 tuổi (năm 1036, trước lúc chị em ông mất 2 năm), 16 tuổi sinh con, không may chết cả bà mẹ và con. Về sau, Lý hay Kiệt lấy bà xã khác, một bà chúng ta Tạ (tức Tạ Thị Thuần Khanh), một bà bọn họ Lý, tên là Lý Thị Duy Mỹ. Bà Lý Thị Duy Mỹ sinh Ngô Khảo Tích, Ngô Thị Duyên Lương, Ngô Thị Mỹ Lương. Ngô Khảo Tích sau đây làm trấn thủ Ái Châu (có thể gồm sự nhầm lẫn việc Lý thường Kiệt làm cho trấn thủ Ái châu với câu hỏi Ngô Khảo Tích làm trấn thủ Ái châu (7). Tuy nhiên, tộc phả cũng ghi chú rằng: có sách nói cha người này chưa phải con của thường xuyên Kiệt cơ mà là nhỏ của thường Hiến?
Ngai thờ
Chúng tôi không phát hiện tại được tư liệu về quê tiệm của bà Lý Thị Duy Mỹ, cũng như việc xác minh bà như thế nào là bà xã cả (?) bà làm sao là vk lẽ (?); song đã có thêm tài liệu về đền rồng thờ với sắc phong của triều Nguyễn so với đền thờ bà chúng ta Tạ ở Thanh Hóa tại thôn Điền, thôn A Đô (nay là xã lặng Trung) thị xã Yên Định, thức giấc Thanh Hóa.
Tài liệu truyền ngôn đến biết: đền thờ có từ khóa lâu đời, được tu sửa những lần; đến thời Nguyễn, ngôi đền vẫn còn đấy rất khang trang, bề thế; được dân vào vùng nhang khói quanh năm. Đền bái bà nằm trong khối hệ thống đền thờ những vị trọng thần thời Lý được thiết kế trên địa phận xã A Đô xưa. Đền được những vương triều phong dung nhan nhưng những sắc phong các thất lạc.
Hiện tại, có 2 nhan sắc phong ghi niên đại thời “mạt Nguyễn”. Sắc đẹp phong trước tiên năm Khải Định máy hai (1918), sắc đẹp phong còn lại có niên đại Khải Định năm lắp thêm chín (1925) đến đền cúng bà Tạ Thị Thuần Khanh “vợ của Thái bảo Việt quốc công Lý thường Kiệt triều nhà Lý”.
Xem thêm: Các Bài Tập Tiếng Anh Lớp 2 Theo Chủ Đề, Bộ Bài Tập Tiếng Anh Lớp 2 Theo Chủ Đề
Sắc phong trước tiên được ban khi vua Khải Định 40 tuổi.
Phiên âm chữ Hán:
“Sắc Thanh Hóa tỉnh, im Định huyện, A Đô xã, Điền thôn tòng chi phí phụng sự nguyên tặng: Dực bảo, Trung hưng, Linh phù, Lý triều Thái bảo Việt Quốc công chính phu nhân Tạ thị hiệu Thuần Khanh tôn thần. Hộ quốc tý dân nẫm trứ linh ứng, ngày tiết mông ban cấp tặng ngay sắc chuẩn chỉnh hứa phụng sự. Tứ kim bản lĩnh trẫm tứ tuần đại khánh tiết, kính ban bảo chiếu đàm ân lễ long đăng trật. Trứ gia tặng ngay Trang vi thượng đẳng thần. Đặt chuẩn phụng sự dụng chí quốc khánh nhi thân từ điển, khâm tai.
Khải Định cửu niên, thất nguyệt, nhị thập ngũ nhật”.
Dịch nghĩa:
“Sắc đến thôn Điền, xóm A Đô, huyện Yên Định, tỉnh giấc Thanh Hóa theo như lệ trước phụng bái bà bọn họ Tạ, tên hiệu là Thuần Khanh, là bà xã của quan tiền Thái bảo triều Lý, được ban tước đoạt Việt Quốc Công (Lý thường Kiệt) với những mỹ trường đoản cú Dực bảo, Trung hưng, Linh phù... Đã tất cả công góp nước, hộ dân, nỗi niềm nghiệm thấy linh ứng. Gặp các kỳ máu lễ đội ơn ban cấp sắc phong có thể chấp nhận được phụng thờ.
Nay vừa đúng vua 40 tuổi làm cho lễ khánh máu vâng có chiếu báu ân sâu lễ rộng thăng lên một bậc, lại gia tặng ngay thêm mỹ tự: Trang vi thượng đẳng thần. Đặc biệt, cho phép phụng thờ, cần sử dụng theo lễ quốc khánh mà cách thức tế tự dõi theo phép điển xưa. Vâng sắc.
Ngày 25 mon 7 niên hiệu Khải Định đồ vật 9 (1925)” (8).
Sắc phong thứ hai khẳng định: chủ yếu phu nhân Tạ Thị Thuần Khanh là vợ của Thái bảo Việt quốc công Lý hay Kiệt thời Lý được triều đình được cho phép thôn A Đô phụng thờ:
Phiên âm chữ Hán:
Sắc Thanh Hóa tỉnh, im Định huyện, A Đô xã, Điền buôn bản phụng sự Lý triều Tháo bảo đảm quốc công Chinh phu nhân Tạ Thị Thuần Khanh tôn thần. Nẫm trứ linh ứng. Tứ kim phỉ quá cảnh mệnh diên niệm thần hưu trứ phong vi Dực bảo Trung hưng Linh phù tôn thần. Chuẩn kỳ phụng sự sản phẩm công nghệ cơ thần kỳ tương hựu bảo vấp ngã Lê dân, khâm tai.
Khải Định nhị niên, tam nguyệt, thập bát nhật.
Dịch nghĩa:
“Sắc mang lại thôn Điền, thôn A Đô, thị xã Yên Định, tỉnh giấc Thanh Hóa phụng thờ chính phu nhân Tạ Thị Thuần Khanh là bà xã của Thái bảo Việt quốc công Lý thường Kiệt triều đơn vị Lý, nỗi niềm nghiệm thấy linh ứng. đến nay vua nhóm ơn nối trải mệnh sáng đất nước, lưu giữ về công trạng của thần trước đây, gia phong thêm mỹ trường đoản cú là bậc Dực Bảo Trung Hưng Linh phù. được cho phép phụng thờ theo từng năm nhằm thần ngầm giúp bảo hộ dân ta. Vâng sắc.
Ngày 18 tháng 3 niên hiệu Khải Định thứ 2 (1918)”
Trong “Bảng hạng mục di tích lịch sử vẻ vang văn hóa thị trấn Yên Định”, tại buôn bản A Đô xưa, nay là yên ổn Trung, sẽ thống kê những di tích lịch sử dân tộc ở xã im Trung trong số đó có:
- Đền bái Lý thường Kiệt.
- Nghè lâu Lập (thờ phu nhân Lý hay Kiệt).
Như vậy, hoàn toàn có thể khẳng định, tại yên Trung bao gồm hai địa điểm thờ: Đền bái Lý thường xuyên Kiệt và đền bái phu nhân Lý thường xuyên Kiệt. Đền thờ Lý hay Kiệt được xây cất riêng, có sắc phong riêng đến đền. Địa điểm thờ phu nhân Lý thường xuyên Kiệt hiện tại trong Nghè lâu Lập.
Tóm lại, qua những nghiên cứu và phân tích mới vừa nêu bên trên đây, họ thấy được rõ ràng hơn về thân nắm và gia tộc của vị anh hùng "phá Tống bình Chiêm" lừng lẫy trong lịch sử. Đó đều mảnh ghép rất đời thường vốn bị đậy mờ đi vày những chiến công hiển hách của Lý hay Kiệt, mà lúc này với phương pháp tiếp cận new trên quan tiền điểm lịch sử hào hùng toàn diện, hậu thế giành được cái nhìn gần gụi về trong những nhân vật đặc biệt nhất của lịch sử trung đại Việt Nam.
PHẠM HOÀNG MẠNH HÀ
Chú thích:
1, 4, 5 - thị xã Ủy, ubnd huyện Hà Trung - thức giấc Thanh Hóa (2005), Địa chí Hà Trung, Nxb công nghệ xã hội, Hà Nội, từ bỏ trang 833 cho 837.
2- Tảo Trang (1992), “Lý thường xuyên Kiệt chiếc dõi Ngô Quyền”, báo Nhân dân chủ nhật, số 172, ngày 24 mon 5, Hà Nội.
3- lịch sử họ Ngô - bản vi tính (1998). Bạn dạng do ông Ngô Quốc Túy, nguyên Trưởng Ban nghiên cứu và biên soạn lịch sử dân tộc Thanh Hóa cung cấp.
6 - Hoàng Xuân Hãn (2003), Lý hay Kiệt - lịch sử ngoại giao và Tông giáo triều Lý, Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội, tr.36.
7 - Ngô Đức chiến thắng (1991), lịch sử hào hùng họ Ngô tổng hợp, Hà Nội, tr.29.
Xem thêm: Dấu Diếm Hay Giấu Diếm Hay Giấu Diếm, Giấu Diếm Hay Giấu Giếm Là Đúng
8 - huyện ủy - HĐND - ubnd huyện yên Định - tỉnh giấc Thanh Hóa (2010), Địa chí huyện Yên Định, Nxb kỹ thuật xã hội, Hà Nội, tr.712.
